اوضاع کشاورزی یزد از قاجاریه تا پایان پهلوی دوم

چکیده علی رغم وجود دشواری¬های طبیعت، کشاورزی در یزد از فعالیت¬های دیرینه تولیدی بوده است و مبارزه با محدودیت¬های طبیعی از ویژگی¬های مردم این خطه است. کمبود منابع آب سطحی، نوسانات شدید آب و هوایی، طوفان و حرکت ماسه¬های بادی اوضاع کشاورزی این ناحیه را با مشکلات فراگیر طبیعی روبرو ساخته است. آب در همه¬ی شئونات زندگی در یزد تأثیر گذار بوده و مدتهای مدید حیات مردم این سرزمین وابسته به قنوات بود که نقش تعیین کننده¬ای در تأمین و انتقال آب داشتند. با وجود دشواری حفر قنات و شرایط کشاورزی، مدتهای مدید پیش از ورود مدرنیته، یزد محیطی تجارتی توام با کشاورزی داشت. به این معنا که عمده اهالی یزد یا مالک املاک بودند و یا کشاورزانی بودند که در حومه و دهات یزد به کشاورزی اشتغال داشتند. اوضاع کشاورزی بر حیات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این ناحیه موثر واقع شده بود و از سوی دیگر از آن تأثیر می¬پذیرفت. به منظور بررسی این اثرات پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانه¬ای، میدانی و مصاحبه¬ی شفاهی به تحلیل داده¬های تاریخی پرداخته و نقش کشاورزی بر حیات تاریخی یزد از دوره قاجار تا پایان پهلوی دوم را بر اساس اهداف ذیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار می¬دهد. -مناسبات کشاورزی با کارکردهای اجتماعی و سیاسی یزد - نقش کشاورزی در ساختارهای اقتصادی یزد - تأثیر قانون اصلاحات ارضی بر اقتصاد کشاورزی یزد بر اساس اهداف مذکور نتایج به دست آمده به ترتیب و قرار ذیل است: -علی رغم مشکلات عدیده طبیعی، کشاورزان یزدی با تدابیری چون کشت گیاهان کم¬آبخواه، تلفیق زراعت و باغداری، کشت محصولات ارزآور و کشت محصولاتی که در صنعت کارایی داشت، بر محدودیت¬های طبیعی فائق آمدند. در عین حال محدودیت سطح زیر کشت و افزایش جمعیت باعث گردیده، شیوه¬های دیگر معیشت مانند تجارت و صنایع دستی رشد یافته است. -بررسی¬ها نشان می¬دهد هر چه حاکمان محلی از استقلال عمل و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بودند و یا در ردیف حاکمان بومی قرار داشتند، اقدامات آن¬ها توسعه¬ی اقتصادی منطقه و بهبود وضعیت کشاورزی را در پی¬داشت. - هرچند از اهداف اصلاحات ارضی دهه¬ی 1340ش بهبود اوضاع زراعی بود. اما در یزد به دلیل کاهش انگیزه مالکان در عرصه¬کشاورزی، کمبود سرمایه و ناآگاهی کشاورزان از فنون زراعی، عدم توانایی و تفاهم سهام¬داران متعدد قنات برای لایروبی، افزایش مهاجرت به سوی شهرها و... گرایش به مشاغل غیر زراعی افزایش یافت، امری که بر تولیدات کشاورزی اثر منفی در پی داشت.